Op 8 september had ik een aangenaam gesprek met dhr. Fieret, inmiddels een goede bekende van het GBS-personeel. Aanleiding was zijn onderzoek naar het leven en de werken van Johannes Hoornbeeck (1617-1666), een vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie. Fieret schreef al eerder toegankelijke boeken over mannen als Udemans, Van der Groe, Hellenbroek, À Brakel, maar ook Augustinus. In verband met het 25-jarig jubileum van het Hoornbeeck College werd hij nu ook benaderd voor het schrijven van een biografie over Hoornbeeck. Een biografie die gedeeltelijk tot stand kwam in de bibliotheek van de GBS.
Meneer Fieret, kunt u iets meer zeggen over de totstandkoming en de inhoud van uw boek?
‘Zoals gezegd vormde de aanleiding het jubileum van het Hoornbeeck College. Hoewel er wel het een en ander over Hoornbeeck is geschreven – waarbij we bijvoorbeeld kunnen denken aan het boek van T. Brienen uit 2008 – is mijn eigen opzet daarin onderscheidend, dat ik Hoornbeeck nadrukkelijk wil plaatsen in zijn tijd, tegen het licht van de ontwikkelingen die toen speelden. Bijgeval kwam ik erachter dat de GBS beschikt over een royale, rijk voorziene en ook actuele bibliotheek. En omdat ik in Leerdam woon, was de keus snel gemaakt om gebruik te maken van deze bibliotheek.’ Tot zijn verrassing kon dhr. Fieret alle boeken die hij nodig had ook daadwerkelijk bij de GBS raadplegen. Op tafel liggen enkele tientallen oude én nieuwe boeken. ‘De GBS-bibliotheek is up-to-date’, aldus Fieret. ‘Voor iemand die een biografie schrijft, is dat van grote betekenis. Het werkt enorm stimulerend, want zo kun je meer de breedte en de diepte in. Naast originele 17e-eeuwse werken van Hoornbeeck kon ik ook hedendaagse wetenschappelijke studies als de Encyclopedie Nadere Reformatie en Reformed Orthodoxy and Philosophy raadplegen.
Allereerst heb ik onderzoek gedaan naar Hoornbeecks wortels. Het blijkt dat zijn grootouders afkomstig waren uit het plaatsje Horebeke in Vlaanderen. Dat verklaart dus zijn achternaam. Aan het einde van de 16e eeuw vestigden zij zich in Haarlem; ze moesten vluchten vanwege het geloof. In het eerste deel van mijn boek beschrijf ik het leven van Hoornbeeck, en in het tweede deel heb ik selecties opgenomen uit enkele van Hoornbeecks Nederlandstalige boeken. Daarbij heb ik vooral geselecteerd op teksten die actualiteitswaarde hebben, waar mensen ook iets mee kunnen voor hun eigen leven. Denk aan Hoornbeecks visie op de heiliging van Gods Naam en Gods dag, of aan hetgeen hij in aansluiting op Voetius geschreven heeft over geestelijke verlatingen. Hoornbeeck stelt zich daarbij heel pastoraal op: hij heeft zicht op de geestelijke worstelingen die mensen kunnen hebben. Ook heel treffend is de grote diversiteit aan onderwerpen die hij behandelt. Enerzijds was deze hoogleraar iemand die zich op hoog niveau bezighield met bijvoorbeeld de bestrijding van het socinianisme en het uitdenken van een zendingsvisie, anderzijds had hij oog voor de vele armen die zuchtten onder de last van buitensporige rentes van de zogenaamde lombarden.’
Wat voor soort bronnen gebruikte u in onze bibliotheek? Kunt u wat voorbeelden noemen?
‘Heel interessant vond ik een boek van Voetius met de titel Catechisatie over den catechismus der remonstranten (1641). Het was mooi dat ik dat bij de GBS kon raadplegen. Ook was ik op zoek naar getuigenissen van tijdgenoten van Hoornbeeck over hem. Die trof ik aan in boeken van Guilielmus Saldenus en Hermannus Witsius, leerlingen van Hoornbeeck. Witsius schreef bijvoorbeeld over de ‘wijdberoemde, hooggeleerde en godzalige heer Johannes Hoornbeeck’, een man van ‘openhartige trouw’. Zo kun je de waardering van deze mannen met betrekking tot Hoornbeeck terugvinden in de originele geschriften, en dat geeft een extra dimensie. Tegelijkertijd zijn ook hedendaagse studies voor mij relevant geweest, zoals het reeds genoemde boek van A. Goudriaan (Reformed Orthodoxy and Philosophy), waarin hij ook ingaat op het cartesianisme. Verder wees de bibliothecaris mij op het recent uitgegeven boek van W.J. op ’t Hof, The Ice Broken, waarin een reis van Hoornbeeck naar Engeland wordt genoemd.’
Wat is volgens u de meerwaarde van de GBS-bibliotheek boven wat er op diverse andere plaatsen in het land (en daarnaast op internet) te bezichtigen is?
‘Dan wil ik de kleinschaligheid (en dus overzichtelijkheid), het toch wel brede aanbod aan boeken en de persoonlijke benadering noemen. Ik kon hier gedachten en ideeën uitwisselen en kreeg veel hulp van de bibliothecaris, die mij regelmatig attent maakte op voor mijn onderzoek relevante literatuur. Ik zou daarom iedereen die zich bezighoudt met theologisch of kerkhistorisch onderzoek het advies willen geven om een kijkje te gaan nemen in de bibliotheek van de GBS!’
Dit artikel verscheen in ‘StandVastig’ 56/4 (december 2021), pag. 7